Madde bağımlılığı ve aile ilişkisini araştıran çalışmaların bir kısmı, ailedeki diğer bireylerin madde kullanım durumu üzerinde yoğunlaşmıştır. Böyle durumlarda ergenler, madde kullanan anne, baba ve diğer aile bireylerini model
almaktadır. Bu konudaki araştırmalar, anne ve/veya babaların madde kullanması ile çocuklarının madde kullanması arasında güçlü bir ilişki olduğunu (Ritter ve ark. 2002), anne-baba madde kullanımının ergenin madde kullanımında
yordayıcı olduğunu (Anderson ve Henry 1994) göstermektedir.
Önemli bir grup araştırmacı, madde bağımlısı ergenlerin aile atmosferi kapsamında anne ve babanın birlikte yaşayıp yaşamadığı, boşanma durumları, anne babadan birinin ölmüş olması veya hiç olmaması gibi aile bütünlüğünü incelemiştir. Bu araştırmalarda, madde kullanan ergenlerin önemli bir kısmının boşanma, ölüm vb. sebeplerle tek ebeveynli aile ortamında yetiştiği belirtilmektedir (Denton ve Kampfe 1994). Aile atmosferi kapsamında aile içi etkileşim üzerinde yoğunlaşan çalışmalar da bulunmaktadır. Bu tür araştırmalarda, madde kullanan ergenlerin anne babaları ile ilişkilerinden genel olarak tatmin olmadıkları, aile ortamını düşmanca, iletişim ve destekten yoksun, bütünlük ve işbirliğinden uzak olarak gördükleri, anne baba ve ergen arasında iletişim kopukluğu olduğu belirtilmektedir (Denton ve Kampfe 1994). Brody ve Forehand (1993), ergenlerin madde kullanımını
tahmin etmede aile içi etkileşimin aile bütünlüğünden daha etkili olduğunu belirtmektedir.
Madde bağımlılığı ve aile ilişkisini araştıran çalışmaların bir kısmı da aile içinde uygulanan disiplin veya kontrol yöntemlerine odaklanmıştır. Denton ve Kampfe (1994), bu çalışmaların sonuçlarının çelişkiler içerdiğini belirtmektedir. Bazı çalışmalarda madde kullanan ergenlerin serbest aile ortamında yetiştiği, fazla kontrol uygulanmadığı (Rees ve Wilborn 1983); bazı çalışmalarda ise aşırı disiplin ve kontrol uygulandığı, madde
kötüye kullanımı olan ergenlerin anne babalarını aşırı kontrol edici, baskıcı, müdahale edici bulduğu ve kendilerini özerklikten yoksun hissettikleri (Pandina ve Schuele 1983) belirtilmektedir (aktaran Denton ve Kampfe 1994). Ancak
ebeveyn kontrolü/gözetimi (parental monitoring) ve alkol/madde kullanımı ilişkisini araştıran çalışmalar incelendiğinde literatürde bir uzlaşma bulunduğu görülmektedir. Bu konudaki kesitsel çalışmalar, ebeveyn kontrolü ve gözetiminin ergenlerin madde bağımlılığı kapsamında aşırı alkol kullanımını engellediğini (Barnes ve Farrel 992); yüksek ebeveyn kontrolünün düşük sigara, alkol ve esrar kullanımı ile önemli birşekilde ilişkili olduğunu (Borawski ve ark. 2003) göstermektedir. Bu konuda yürütülen boylamsal çalışmalar da ebeveyn kontrolü ve gözetiminin
ergenlerin alkol/madde kullanımında koruyucu etkisi bulunduğunu (Duncan ve ark. 1998); ebeveynlerin çocukları üzerindeki gözetimi arttıkça ergenlikte alkol tüketimlerinin azaldığını ve bu etkileşimin karşılıklı olduğunu (Van der Vorst ve ark. 2006); ebeveynleri tarafından daha az gözetilip, kontrol edilen ergenlerin madde kullanımına daha fazla yöneldikleri ve daha fazla madde kullanan arkadaşa sahip olduklarını (Steinberg ve ark. 1994a) belirtmektedir.
Serkan BİRCA, Gülsen ERDEN
MADDE BAĞIMLILIĞI: AİLE İLE İLGİLİ OLASI RİSK FAKTÖRLERİ,
ALGILANAN EBEVEYN KABUL-REDDİ VE ÇOCUK YETİŞTİRME STİLLERİ